هرم مازلو چیست؟ (سلسله مراتب نیازهای مازلو، پیاده سازی و نقد آن)

هرم مازلو: تئوری سلسله مراتب نیازهای آبراهام مزلو یکی از شناخته شده‌ترین نظریه‌ها در باب انگیزش است. تئوری مازلو بیان می‌کند که اعمال ما توسط نیازهای خاص برانگیخته می‌شود. این نیازها در یک هرم، با اساسی‌ترین نیازها در پایین و نیازهای پیچیده‌تر در بالا، نشان داده می‌شود.

سلسله مراتب نیازهای مازلو چیست؟ Maslow’s hierarchy of needs

آبراهام مزلو برای اولین بار مفهوم سلسله مراتب نیازها را در مقاله خود با عنوان “نظریه انگیزش انسان” در سال 1943 و بار دیگر در کتاب خود بنام “انگیزش و شخصیت” بیان کرد. در واقع این سلسله مراتب نشان می‌دهد که افراد قبل از اینکه به سایر نیازهای پیشرفته‌تر بروند، برای برآوردن نیازهای اساسی انگیزه دارند.

در حالی که برخی از مکاتب فکری موجود در آن زمان – مانند روانکاوی و رفتارگرایی – تمایل داشتند بر رفتارهای مشکل‌ساز تمرکز کنند، مازلو بیشتر علاقه‌مند بود تا درباره چیزهایی که مردم را خوشحال می‌کند و کارهایی که برای رسیدن به آن هدف انجام می‌دهند، تحقیق کند.

مازلو به عنوان یک انسان‌گرا معتقد بود که مردم میل ذاتی به خودشکوفایی دارند. با این حال، برای دستیابی به این هدف نهایی، تعدادی نیاز اساسی دیگر باید برآورده شود، که شامل نیاز به غذا، ایمنی، عشق و عزت نفس است.

او معتقد بود که این نیازها شبیه غرایز هستند و نقش عمده‌ای در انگیزش رفتار ایفا می‌کنند. پنج سطح مختلف از سلسله مراتب نیازهای مازلو وجود دارد که از پایین ترین سطح به نام نیازهای فیزیولوژیکی شروع می‌شود.

هرم مازلو به زبان ساده:

سلسله مراتب نیازهای مازلو یا هرم ماسلو یک هرم روانشناختی است که نیازهای انسان را به عنوان پنج سطح مختلف توصیف می‌کند. این سطوح شامل نیازهای فیزیولوژیکی، ایمنی، عشق/تعلق، احترام و خودشکوفایی هستند. نیازهای پایین‌تر باید قبل از نیازهای بالاتر برآورده شوند. ترتیب این سطوح برای هر فرد ممکن است متفاوت باشد و عادتاً رفتارهای ما توسط چندین نیاز به طور همزمان تحریک می‌شوند. این نظریه در زمینه‌های مختلفی مانند انگیزش در محیط کار، آموزش، مشاوره و پرستاری کاربرد دارد. نیازهای فیزیولوژیکی اساسی‌ترین نیازها هستند و شامل نیازهایی مانند غذا و مسکن می‌شوند. نیازهای ایمنی شامل تجربه نظم و کنترل هستند. نیازهای عشق/تعلق به نیاز به روابط بین افراد اشاره دارند. نیازهای احترام شامل ارزش و احترام به خود هستند. خودشکوفایی سطح بالاتری را نمایش می‌دهد که نشانگر تحقق پتانسیل و رشد شخصی است. در حالی که تعداد کمی از افراد ممکن است به خودشکوفایی واقعی برسند، همه می‌توانند لحظاتی از تجربه‌های برتر را تجربه کنند.

کف هرم مازلو: نیازهای فیزیولوژیکی

نیازهای فیزیولوژیکی نسبتاً واضح‌اند و شامل مواردی می‌شوند که برای بقای ما حیاتی هستند. چند نمونه از نیازهای فیزیولوژیکی عبارتند از:

• غذا
• آب
• نفس كشيدن

علاوه بر الزامات اولیه شامل تغذیه، هوا و تنظیم دما، نیازهای فیزیولوژیکی شامل مواردی مانند سرپناه و لباس نیز می‌شود. مازلو تولید مثل جنسی را هم در این سطح از سلسله مراتب می‌گنجاند، زیرا برای بقا و تکثیر گونه ضروری است.

نکته: پیشنهاد میکنیم مقالات رژیم غذایی سالم، میزان آب مورد نیاز بدن و خواب عمیق و کافی را مطالعه کنید.

امنیت

همانطورکه به سطح دوم سلسله مراتب مازلو می‌رویم، نیازها کمی پیچیده‌تر می‌شوند. مردم خواهان کنترل و نظم در زندگی خود هستند. بنابراین، نیاز به ایمنی و امنیت تا حد زیادی به اقدامات این سطح کمک می‌کند. برخی از نیازهای اساسی امنیت عبارتند از:

• امنیت مالی
• سلامتی و تندرستی
• ایمنی در برابر حوادث و جراحات

یافتن شغل، دریافت بیمه درمانی و مراقبت‌های بهداشتی، پس انداز کردن و نقل مکان به محله‌ای امن‌تر، همگی نمونه‌هایی از اقداماتی هستند که برای رفع نیازهای امنیتی انجام می‌شود.

سطوح امنیت و فیزیولوژیکی سلسله مراتب نیازهای مازلو با هم آنچه را که اغلب به عنوان «نیازهای اساسی» نامیده می‌شود، تشکیل می‌دهند.

نیازهای اجتماعی

نیازهای اجتماعی در هرم مازلو یا هرم ماسلو شامل مواردی مانند عشق، پذیرش و تعلق است. در این سطح نیاز به روابط عاطفی رفتار انسان را به حرکت در می‌آورد. برخی از مواردی که این نیاز را برآورده می‌کند عبارتند از:

• دوستی‌ها
• پیوست‌های عاشقانه
• خانواده
• گروه‌های اجتماعی
• کلیساها و سازمان‌های مذهبی

برای جلوگیری از مشکلاتی مانند تنهایی، افسردگی و اضطراب، مهم است که افراد احساس کنند که دیگران آن‌ها را دوست دارند و پذیرفته شده‌اند. روابط شخصی با دوستان، خانواده و پارتنر نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کند و در سطح بزرگتر مشارکت در گروه‌ها – مانند گروه‌های مذهبی، تیم‌های ورزشی، باشگاه‌های کتاب و سایر فعالیت‌های گروهی.

نیازهای مربوط به احترام

سطح چهارم سلسله مراتب مازلو نیاز به قدردانی و احترام است. هنگامی که نیازهای سه سطح پایین برآورده شدند، نیازهای احترام شروع به ایفای نقش برجسته‌تری در رفتار انگیزشی می‌کنند.

در این سطح، جلب احترام و قدردانی دیگران اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند. علاوه بر نیاز به احساس موفقیت و پرستیژ اجتماعی،  این نیاز شامل احترام به خود و عزت نفس هم است.

مردم باید احساس کنند که دیگران برایشان ارزش قائل هستند و احساس کنند که به دنیا کمک می‌کنند. مشارکت در فعالیت‌های حرفه‌ای، موفقیت‌های تحصیلی، مشارکت ورزشی یا تیمی و سرگرمی‌های شخصی، همگی می‌توانند در برآوردن نیازهای احترام نقش داشته باشند.

نیازهای احترام و اجتماعی با هم آنچه را که به عنوان “نیازهای روانی” سلسله مراتب شناخته می‌شود، تشکیل می‌دهند.

قله هرم مازلو: نیازهای خود شکوفایی

در اوج هرم مازلو یا هرم ماسلو، نیازهای خودشکوفایی قرار دارند. افرادی که نیاز به خودشکوفایی دارند معمولا خودآگاه هستند، به رشد شخصی اهمیت می‌دهند، کمتر به نظرات دیگران توجه دارند و علاقه‌مند به تحقق پتانسیل خود هستند.

مازلو با اشاره به نیازی که مردم برای دستیابی به پتانسیل کامل خود به عنوان انسان دارند، می‌گوید: «آن‌چیزی که یک فرد می‌تواند باشد، باید باشد».

با توجه به تعریف مازلو: خودشکوفایی؛ بهره‌برداری کامل از استعدادها، قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و غیره توصیف می‌شود. چنین افرادی به نظر می‌رسد  بهترین کاری را که می‌توانند انجام دهند، انجام می‌دهند. آن‌ها افرادی هستند که در حد توان خود رشد کرده‌اند یا در حال رشد هستند.»

چگونه مردم از طریق هرم نیازها پیشرفت می‌کنند؟

سلسله مراتب نیازهای مازلو اغلب به صورت یک هرم نمایش داده می‌شود. پایین‌ترین سطوح هرم از ابتدایی‌ترین نیازها تشکیل شده است، در حالی که پیچیده‌ترین نیازها در راس قرار دارند.

نیازهای پایین هرم مازلو نیازهای فیزیکی اولیه هستند، از جمله نیاز به غذا، آب، خواب و گرما. هنگامی که این نیازهای سطح پایین برآورده شد، مردم می‌توانند به سطح بعدی نیازها بروند، که نیاز به ایمنی و امنیت است.

با پیشرفت افراد در هرم، نیازها به طور فزاینده‌ای روانی و اجتماعی می‌شوند. به زودی نیاز به عشق، دوستی و صمیمیت اهمیت پیدا می‌کند.

در درجه بالاتر داخل هرم، نیاز به احترام شخصی و احساس موفقیت در اولویت قرار دارد. مازلو مانند کارل راجرز بر اهمیت خودشکوفایی تاکید کرد که فرآیند رشد و توسعه فردی را به منظور دستیابی به پتانسیل فردی دربرمی‌گیرد.

هرم مازلو در ایران

طبقه بندی هرم مزلو یا مازلو را در آثار فاخر ایرانی نیز میتوان یافت. در شاهنامه، شخصیت فریدون به عنوان یک نمونه از انسان خودشکوفا و کامل به تصویر کشیده شده است. او ویژگی‌هایی نظیر خشونت‌آمیز بودن، مردم‌گرایی، هدفمندی، روابط درونی و خودانگیختگی را داشته است. در عین حال، شخصیت ضحاک نمونه‌ای از ناکامی شخصیت در تأمین نیازهای پایین تر است. بررسی این شخصیت‌ها می‌تواند در درک شخصیت‌های دیگر شاهنامه و یافتن انسان کامل در تمام اعصار به ما کمک کند .

انواع مختلف نیازها بر اساس هرم مازلو

سلسله مراتب نیازهای مازلو را می‌توان به دو نوع نیاز تقسیم کرد: نیازهای کمبود و نیازهای رشد.

نیازهای کمبود: نیازهای فیزیولوژیکی، امنیتی، اجتماعی و احترامی نیازهای کمبودی هستند که به دلیل محرومیت به وجود می‌آیند. ارضای این نیازهای سطح پایین به‌منظور جلوگیری از احساسات یا عواقب ناخوشایند مهم است.

نیازهای رشد: مازلو بالاترین سطح هرم را نیازهای رشد نامید. این نیازها ناشی از کمبود چیزی نیست، بلکه بیشتر از میل به رشد یک شخص ناشی می‌شود.

در حالی که این نظریه به طور کلی به عنوان یک سلسله مراتب نسبتاً سفت و سخت به تصویر کشیده می‌شود، مازلو خاطر نشان کرد که ترتیبی که در آن این نیازها برآورده می‌شوند، همیشه و برای همه افراد یکسان نیست.

به عنوان مثال، وی خاطرنشان کرد که برای برخی افراد، نیاز به عزت نفس مهمتر از نیاز به عشق است. برای دیگران، نیاز به خودشکوفایی ممکن است جایگزین اساسی‌ترین نیازها شود.

نقد نظریه مزلو

نظریه مازلو چه در روانشناسی و چه در خارج از آن بسیار محبوب شده است، مخصوصا در زمینه‌های آموزش و تجارت.

مفهوم مازلو در عین محبوبیت، بدون انتقاد نبوده است. مهمترین نقدها عبارتند از:

نیازها از سلسله مراتب پیروی نمی‌کنند: در حالی که برخی تحقیقات از نظریه مازلو حمایت می‌کنند، اکثر تحقیقات نتوانسته‌اند ایده سلسله مراتب نیازها را اثبات کنند. وهبا و بریدول (محققان کالج باروخ) گزارش دادند که شواهد کمی برای رتبه بندی مازلو از این نیازها و حتی شواهد کمتری وجود دارد که این نیازها در یک نظم سلسله مراتبی هستند.

آزمودن این نظریه دشوار است: سایر انتقادات وارد شده به نظریه مازلو نشان می‌دهد که آزمایش علمی تعریف او از خودشکوفایی دشوار است. تحقیقات او در مورد خودشکوفایی نیز بر اساس نمونه بسیار محدودی از افراد، از جمله افرادی بود که او می‌شناخت.

تأثیر سلسله مراتب مازلو

صرف‌نظر از این انتقادات، سلسله مراتب نیازهای مزلو بخشی از یک تغییر مهم در روانشناسی است. روانشناسی انسان‌گرای مازلو به جای تمرکز بر رفتار و رشد غیرعادی، بر رشد افراد سالم متمرکز بود.

تحقیقات نسبتا کمی برای حمایت از نظریه مازلو انجام شده است، با این حال سلسله مراتب نیازها هم در روانشناسی و هم در خارج از آن معروف و محبوب است. در مطالعه ای که در سال 2011 منتشر شد، محققان دانشگاه ایلینویز تصمیم گرفتند این سلسله مراتب را آزمایش کنند.

آنچه آن‌ها کشف کردند این بود: در حالی که برآورده شدن نیازها به شدت با شادی مرتبط بود، مردم از فرهنگ‌های سراسر جهان گزارش دادند که خودشکوفایی و نیازهای اجتماعی حتی زمانی که بسیاری از اساسی‌ترین نیازها برآورده نشده بودند، مهم هستند.

چنین نتایجی نشان می‌دهد که اگرچه این نیازها می‌توانند محرک‌های قدرتمندی برای رفتار انسان باشند، اما لزوماً شکل سلسله‌مراتبی را که مزلو توصیف کرد، ندارند.

منبع