ایران کشوری دارای تمدن، فرهنگ و یک تاریخ واقعا غنی است و جالب است بدانید که در زمینه تهیه صنایع دستی جزء سه قطب برتر در جهان به شمار می‌رود. همچنین وجود فرهنگ­‌های مختلف در ایران موجب شده تا تنوع صنایع دستی آن بسیار زیاد باشد.

اما صنایع دستی اصلا به چه چیزهایی گفته می­‌شود؟ همانطور که از اسم آن هم مشخص است، به کالاهایی که با هنر دست و با استفاده از وسایل سنتی و بومی ساخته می­‌شود، صنایع دستی می­‌گوییم.

در واقع صنایع دستی هر منطقه همانطور که گفتیم بازتابی از هویت مردم منطقه و حتی بخشی از نحوه زندگی آن­هاست. جدا از مبحث فرهنگ و هویت چیزی که به صنایع دستی ارزش فراوان می­‌دهد؛ موضوع هنر دست بودن آن است. آثاری که از بقایای مکان­‌های تاریخی تحت عنوان عتیقه بدست می­‌آید به همراه صنایع دستی مردم یک منطقه، نشان­‌دهنده فرهنگ و تمدن و چگونگی زندگی آن­هاست.

صنایع دستی را می­‌توان به 3 دسته تقسیم کرد: 1 – آن­‌هایی که تنها جنبه تزیینی دارند 2- آن­هایی که جنبه مصرفی دارند 3- آنها که هر دو جنبه را در خود جای می­‌دهند.

این مقاله شامل دو بخش است .

بخش اول معرفی 14مورد از بهترین صنایع دستی ایران

1. فرش ایرانی
2. لباس سنتی
3. سوزن دوزی
4. مس گری
5. سفالگری
6. میناکاری
7. منبت کاری
8. نگارگری
9. فیروزه کوبی
10. حصیر بافی
11. نمدمالی
12. خاتم‌کاری
13. قلم‌زنی
14. ترمه‌دوزی

و بخش دوم به معرفی شهرهایی که صنایع دستی منحصر به فرد دارند

1. صنایع دستی شیراز
2. صنایع دستی اصفهان 
3. صنایع دستی یزد
4. صنایع دستی کرمانشاه
5. صنایع دستی همدان
6. صنایع دستی تبریز
7. صنایع دستی کرمان

بخش اول

12مورد از بهترین صنایع دستی ایران

همانطور که گفتیم صنایع دستی ایران دارای تنوع زیادی است که بنا به فرهنگ و حتی آب و هوا و شرایط اقلیمی و امکانات منطقه تهیه می­‌شود.

1.فرش ایرانی، معروفترین صنایع دستی ایران

همه ما می‌­دانیم که فرش ایرانی چه ارج و قربی دارد و از دیرباز در بین جهانیان معروف است. فرش ایرانی معمولا دارای نقش‌هایی سنتی و همچنین نقش‌هایی برگرفته از طبیعت، مانند نقوش گل و حیوانات می‌باشد.

شهرهای اصفهان، کرمان، کاشان، یزد، قشقایی و بختیاری فرش­های زیبایی را در طرح‌های مختلف تولید می­‌کنند.

در کنار فرش ایرانی که جایگاه ویژه­‌ای بسیار ویژه‌ای دارد، سایر صنایع دستی که در محدوده صنایع بافت قرار می­‌گیرند نیز طرفداران خود را دارند، هنرهایی مانند گبه‌بافی، قالی‌بافی، گلیم‌بافی، چادر شب‌بافی و….

2.لباس سنتی

پوشش افراد روستایی، عشایر و محلی در نقاط مختلف ایران با توجه به فرهنگ اقوام متفاوت است. این پوشاک سنتی توجه گردشگردان داخلی و خارجی را به دلیل رنگ و طرح‌­های فوق‌العاده جذابی که دارد جلب می­‌کند. پوشاک سنتی بازه گسترده‌ای از انواع لباس اقوام مانند چاروق، چموش، گیوه و … را در بر می­‌گیرد.

3.سوزن دوزی

وقتی می‌خواهم از بلوچستان حرف بزنیم یاد لباس­‌های سنتی­شان می­‌افتیم که به زیبایی رودوزی شده­‌اند. هر کاری برای تزیین لباس یا سایر اقلام انجام می­‌دهیم رودوزی نام دارد. از جمله رودوزی­‌های خیلی معروف می‌توان به سوزن‌دوزی، پته دوزی و…اشاره کرد.

معروف‌ترین سوزن‌دوزی‌ها کارهای دست زنان بلوچ هستند. اما سوزن‌دوزی در شهرهای دیگر هم نظیر اصفهان(ارامنه)، بختياری‌ها، شمال كشور(تركمن‌ها)، خراسان و يزد (زرتشتيان يزد) نیز انجام مي‌شود.

4.مس‌گری از مهمترین صنایع دستی فلزی ایران

اگر عاشق ظروف مسی هستید؛ چشمان خود را ببندید و خودتان را وسط بازار مسگرهای قدیمی تصور کنید، تجسم کنید که وارد این بازارها می­‌شوید مس‌گرهای زیادی را مشاهده می­‌کنید که با زور بازوی و ضرب چکش خود به فضای بازار روح می­‌دهند و طرح­‌های جذاب روی فلزها می­‌اندازند و ظروف مسی می‌سازند.مس گری از قدیم تاکنون در شهرهای اصفهان، کرمان، شیراز و کاشان و یزد بسیار فعال بوده است. بازارهای مسگری در این شهرها هنوز هم پابرجا هستند و اگر سری به آنها بزنید شاید همان حس بازارهای قدیمی مس‌گری را تا حدودی تجربه کنید.

5-سفالگری

سفال برای من یادآور زندگی و سادگی است، دلیل آن هم ماهیت ماده‌هایی است که از آن ساخته می‌شود، آب و خاک. شما چه احساسی از دست گرفتن ظروف سفالی دارید؟سفال از قدیمی‌­ترین صنایع دستی در ایران به شمار می‌رود. به عمل ساختِ سفال، سفالگری می­‌گویند که شامل مخلوط کردن خاک با آب و ساخت ظروف مختلف می‌شود.

ظرف‌های سفالی، شاید یکی از قدیمی‌ترین ساخته‌های انسان باشد. امروزه هنرمندانِ سفال‌گر روی ظرف‌های سفالی نقش و نگار هم می­‌کشند.

6.میناکاری

معمولا در خانه مادربزرگ‌ها از این دست ظروف زیاد دیده می­‌شود. میناکاری هنری است با قدمت 5 هزار ساله و شامل تزیین فلزات مختلف از قبیل طلا، نقره، مس، آهن و برنج با رنگ­‌های لعابدار مخصوص است. البته در میناکاری امروزی بیشتر از فلز مس استفاده می‌شود.

میناکاری از گران­ترین صنایع دستی ایرانی محسوب می­‌شود و کانون تولید ظروف میناکاری‌شده نیز شهر اصفهان است.

7.منبت کاری، صنایع دستی چوبی ایران

از درها و پنجره‌های منبت کاری شده خوشتان می­‌آید؟ منبت کاری از معروف‌ترین و زیباترین شاخه‌های صنایع دستی چوبی محسوب می‌شود. در هنر منبت نقش­‌ها بصورت برجسته روی کار قرار می­گیرند. منبت کاری روی چوب یکی از شاخه‌های منبت‌کاری است و بیشتر به صورت کنده کاری روی چوب اجرا می‌شود. اگر بخواهیم یک شهر را به عنوان مرکز منبت‌كاری ایران معرفی کنیم، هیچ شهری به اندازه ملایر سزاوارتر به این لقب نیست.

8.نگارگری

نگارگری ایرانی در جهان بسیار شهره است. نگارگری همان نقاشی به سبک ایرانی است و به نقاشی­‌هایی گفته می­‌شود که حاصل رویاپردازی و سیر کردن فرد در عالم معناست.

9.فیروزه کوبی

اکثر ما با سنگ فیروزه آشنا هستیم و آن را در زیورآلات دیده­‌ایم. سنگ فیروزه یکی از زیبا‌ترین سنگ‌های موجود در جهان است. این سنگ در کشورهای مکزیک، امریکا و ایران یافت می­‌شود، اما مرغوب‌ترین نوعش از آنِ ایران است. یکی از کهن‌ترین معادن سنگ فیروزه در شهر نیشابور واقع است و نگین فیروزه اصل نیشابوری شهرت و ارزش زیادی دارد. در هنر فیروزه کوبی با نشانده تکه‌های کوچک سنگ فیروزه روی فلزاتی مثل مس، نقره، طلا یا برنز آثار زیبایی تولید می‌­شود. فیروزه کوبی با آنکه قدمت خیلی زیادی ندارد اما جز معروف‌ترین صنایع دستی سنگی به حساب می‎آید.

10.حصیر بافی

تصور خوردن یک غذای محلی دور یک سفره حصیری روی ایوان خانه­ای روستایی یا تصور کلاهی حصیری روی سرمان در ساحل، حس و حال خوبی می‌دهد، نه؟ هنر حصیربافی در بعضی کشورهای آفریقا، جنوب شرق آسیا و ایران وجود دارد. در ایران حصیربافی در استان­‌های شمالی بخصوص در گیلان رواج دارد. دلیل این امر هم وجود مواد اولیه و شرایط اقلیمی منطقه می‌باشد. از حصیربافی برای ساخت سبد و زنبیل، کلاه، زیرانداز، پرده و … استفاده می‌شود.

11.نمدمالی

نَمَد را از پشم درست می‌کنند. اما آن را نمی‌بافند بلکه با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت موجب درهم رفتن الیاف پشمی می­‌شوند. در قدیم از نمد زیرانداز درست می‌کردند ولی اکنون وسایل نمدی از جا کلیدی و عروسک‌های تزئینی گرفته تا کیف طرفداران زیادی دارد.

12.خاتم کاری

هنر خاتم کاری در ایران شامل ساختن قطعات هندسی بسیار دقیق با کنار هم قراردادن قطعات ریز چوب، استخوان یا حتی عاج بر روی سطح اشیاء چوبی است. تصور کنید یک پازل ساخته شده از تکه های چوبی رنگارنگ که الگوهای ستاره و گل پیچیده  ایجاد می کند! اقلامی همچون جعبه جواهرات و قاب عکس با این هنر ساخته می‌شود .

13.قلم زنی

مس رایج‌ترین فلز برای این هنر است که با قلم و چکش، نقوشی زیبا و ماندگاری را هنرمندان ایرانی بر  روی آن خلق میکنند .

سبک‌های مختلفی مانند اصفهانی، تبریزی و شیرازی در قلمزنی وجود دارد و محصولاتی مانند ظروف، تابلو و مجسمه با این هنر ساخته می‌شوند.

بازارهای قدیمی اصفهان مکان مناسبی برای بازدید از آثار نفیس قلم زنی است .

14.ترمه دوزی

ترمه دوزی، هنری ظریفی است که شباهت بسیار زیادی با ملیله‌دوزی دارد و در آن با استفاده از نخ‌های ابریشم و پشم، نقوشی زیبا و چشم‌نوازی را بر روی پارچه ترمه ایجاد می‌کنند. این هنر قدمتی دیرینه در ایران دارد و در شهرهای مختلفی مانند یزد، کرمان و اصفهان رواج دارد.

نقوش رایج در ترمه دوزی شامل بته جقه، گل و مرغ، اسلیمی و ختایی است. از ترمه‌ها برای تولید انواع محصولات مانند رومیزی، روتختی، لباس و… استفاده می‌شود.

هنرمندان ترمه دوز ایرانی با خلاقیت و ظرافت خود، نقوشی زیبا و ماندگار را بر روی پارچه ترمه خلق می‌کنند که نشان‌دهنده فرهنگ و تاریخ غنی ایران است.

بخش دوم

معرفی شهرهایی که صنایع دستی منحصر به فرد دارند

1. صنایع دستی شیراز :

   خاتم کاری ،منبت روی چوب و سفال شیراز بسیار معروف است اما اگر بخواهیم از بین این‌ها فقط یک کدام را انتخاب کنیم و بگوییم که نماینده صنایع دستی شیراز است باید بگوئیم که خاتم کاری شیراز در ایران بی نظیر است .

2. صنایع دستی اصفهان :

   اصفهان دارای مجموعه خیره کننده‌ای از صنایع دستی است . خاتم کاری، میناکاری ،قلم زنی روی فلز ، قلمکاری که همون چاپ دستی روی پارچه‌های نخی هستش و فیروزه کوبی اما اگر بخواهیم از بین تمام این صنایع فقط یک کدام را به عنوان نماینده اصلی صنایع دستی اصفهان معرفی کنیم باید بگوئیم که قلم زنی روی فلز خاص‌ترین و معروف‌ترین هنر منحصر به فرد اصفهان است. حکاکی‌های نفیس اصفهانی بر روی فلز برای قرن‌ها نشانه میراث این شهر بوده .

3. صنایع دستی یزد:

   شهر یزد شهری غرق در تاریخ و سنت است و دارای صنایع دستی متفاوت و متنوعی است . ترمه بافی، قالیبافی ، بافت پارچه‌های ابریشمی و مخملی ، سفال یزد و همچنین زیلوبافی از صنایع معروف یزد هستند اما اگر بخواهیم از بین این صنایع فقط یک کدام را به عنوان نماینده اصلی صنایع دستی یزد نام ببریم باید بگوییم که بی‌نظیرترین صنعت دستی یزد بی‌شک ترمه‌بافی است. تکنیک‌های بافت و نقش‌های ترمه اون رو به یک هنر بسیار گرانبها و مخصوص برای این شهر تبدیل کرده است .

4. صنایع دستی کرمانشاه :

   کرمانشاه که در بین رشته کوه‌های زاگرس قرار گرفته گنجینه‌ای از صنایع دستی است . قالیبافی، گلیم بافی ،گیوه دوزی،  شبکه کاری چوب و حکاکی روی فلز از صنایع دستی کرمانشاه هستند اما اگر بخواهیم نماینده اصلی صنعت دستی کرمانشاه را معرفی کنیم باید بگیم که گیوه دوزی منحصر به فردترین هنر دست مردم این شهر است . تکنیک‌های سنتی به کار گرفته شده در ساخت گیوه همراه با سبک متمایز اون‌ها این هنر رو به یک سنت ارزشمند مخصوص این شهر تبدیل کرده است .

5. صنایع دستی همدان :

   شهر تاریخی همدان دارای صنایع دستی بسیار غنی و متفاوتی هستش از سفالگری ،قالیبافی ،گلیم بافی و منبت کاری و چرم دوزی گرفته تا پوشاک سنتی عشایری زیبا . اما بدون شک مهمترین و خاص‌ترین صنایع دستی همدان با اقتدار و فاصله ،سفال و سرامیک همدان است . سفالگران لالجین قرن‌هاست که هنر خودشان را رونق داده اند و تخصص آن‌ها در شکل دهی و لعابکاری خشت،  شهر لالجین رو به عنوان پایتخت سفال جهان متمایز کرده و این صنعت به نمادی واقعی از میراث هنری همدان تبدیل شده است .

6. صنایع دستی تبریز:

   شهر با قدمت تبریز که بازارچه بزرگ قدیمی و معروف را هم در خودش جای داده دارای طیف وسیعی از صنایع دستی است .  از نساجی و فرش بافی گرفته تا قالیچه‌های کوچک و شیرینی‌های بسیار خوشمزه . اما اگر بخواهیم نماینده اصلی شهر تبریز را معرفی کنیم باید بگوییم که قالی تبریز جایگاه ویژه‌ای دارد . طراحی‌های پیچیده ،کیفیت بالا و تاریخ غنی اون باعث شده که قالی تبریز نماینده اصلی میراث هنری و صنعت تبریز باشه .قالی تبریز در طول قرن‌ها سبک و شهرت خاصی پیدا کرده و باعث افتخار این شهر شده است .

7. صنایع دستی کرمان:

شهر کرمان هم مثل دیگر شهرهای ایران دارای صنایع دستی متفاوتی است اما پته دوزی و قالیبافی کرمان از بین آنها بسیار معروف‌تر است و اگر بخواهیم یک صنعت رو به عنوان نماینده اصلی کرمان معرفی کنیم باید بگوئیم که پته دوزی بی‌نظیرترین صنعت دستی کرمان به شمار میره .شهر کرمان هم مثل دیگر شهرهای ایران دارای صنایع دستی متفاوتی است اما پته دوزی و قالی‌بافی کرمان از بین آنها بسیار معروف‌تر است و اگر بخواهیم یک صنعت رو به عنوان نماینده اصلی کرمان معرفی کنیم باید بگیم که پته‌دوزی بی‌نظیرترین صنعت دستی کرمان به شمار میره تکنیک قرار دارد . سبک‌های خاص به کار رفته شده در پته‌های کرمانی آن را از سایر سنت‌های گلدوزی در ایران متمایز می‌کند. بنابراین وقتی مردم از صنایع دستی معروف کرمان صحبت می‌کنند پته دوزی قطعاً در مرکز توجه قرار می‌گیرد.

در بازار قدم می‌زدم که یک توریست اروپایی توجهم را بخود جلب کرد. گلدانی میناکاری در دست داشت و درحالی­‌که با چشمان پر از شگفتی به آن نگاه می­‌کرد؛ از فروشنده در مورد نوع هنرش می‌­پرسید. فروشنده پیرمردی درویش مسلک با ریش­‌هایی بلند بود و متوجه نمی­‌شد که توریست چه می­‌گوید! جلو رفتم و برایش توضیح دادم. بعد از پایان صحبت‌­هایم، توریست گلدان را خرید و من هم از اینکه توانسته بودم سهمی در اطلاع‌رسانی صنایع دستی غنی کشورمان داشته باشم بسیار خوشحال بودم.

اگر قرار باشد یکی از این صنایع دستی را بخرید کدام را می­خرید؟

پیشنهاد: چنانچه در عرصه صنایع دستی و هنری فعالیت دارید، کارهای خود را در پلتفرم فارسی1 انتشار دهید تا بازدیدکننده های ما از سراسر اروپا با محصولات شما آشنا شوند:
فرم ثبت آگهی در فارسی1