سرو کاشمر که نماد ایران باستان بود چگونه قطع شد؟

سرو ، درخت بهشتی

سرو، درختی است مقاوم و همیشه سبز که از عصر باستان در سراسر مشرق زمین مورد احترام قرار داشته است.

در چین، سرو را درخت «بهار» می نامیدند و اعتقاد داشتند درخت سرو سرشار است از میوه ی «یانگ». حکیمان چین باستان نهال سرو را در مقابل حجره های مکتب سری چین می کاشتند و صمغ درخت سرو را بر پاشنه ی پا می مالیدند تا نیروی سرو به بدن ایشان سرایت کند.

ژاپنی ها نیز سرو را گرامی می داشتند. چنانکه سرو ژاپنی با نام «هینوکی» هنوز هم در محوطه ی معابد ژاپن کاشته می شود. در ژاپن قدیم چوب هینوکی را در ساختن سقف معابد به کار می بردند و برای افروختن آتش حتماً از ساییدن دو قطعه چوب هینوکی بهره می بردند. به گمان ایشان آتشی که از چوب هینوکی بیرون می جهید، شایسته ی افروختن چراغ ها و اجاق معابد مقدس بود.

در میان رودان(بین النهرین) سرو از قداست و احترام برخوردار بود. مردم آشور و بابل زیر درخت سرو می نشستند و هدایایی به «نانا» الهه ی بزرگ مادرگون تقدیم می نمودند.

در ایران باستان، حتی پیش از تشکیل سلسله‌ی هخامنشیان، درخت سرو مقدس و مورد ستایش بود. بر پلکان شرقی کاخ آپادانا، سرو زیبایی بر دیواره حکاکی شده است. همچنین محوطه ی آتشکده ها و معابد با کاشتن درختان سرو آراسته می شد و ایرانیان شکستن شاخه‌ی این درخت را هرگز روا نمی داشتند.

سرو کاشمر، درختی فرود آمده از آسمان

سرو بلندبالا و بسیار زیبایی در کاشمر وجود داشت که به اعتقاد مردم ایران، نهال آن را فرشتگان از بهشت فرود آورده و حضرت زرتشت آن را در خاک خراسان کاشته بود. چنانکه فردوسی می گوید :

یکی شاخ سرو آورید از بهشت

به دروازه شهر کشمر بکشت

سرو 1400 ساله کاشمر آنچنان شاخساری داشت که هزاران مرغ بر شاخ ها می نشستند و هزار گوسپند بر سایه ی آن استراحت می کردند. ایرانیان در اطراف این سرو به نیایش می پرداختند و این موجود سرسبز و بسیار بلند تحسین و احترام مسافران را برمی انگیخت.

در سال ۲۴۷ هجری قمری، خلیفه ی وقت متوکل عباسی، در مجلسی اوصاف این درخت را شنید و دانست که این سرو از نمادهای سربلندی و حیات معنوی ایرانیان است. پس به عامل خود در نیشابور نامه نوشت و فرمان داد: «سرو مورد احترام آتش پرستان را قطع کن و قطعه قطعه کن و به بغداد بفرست که برای ساختن کاخی تازه نیاز به چوب داریم.»

مردم نیشابور و کاشمر برآشفتند، بزرگان خواهش ها کردند و حتی پیشنهاد دادند پنجاه هزار سکه ی طلا در برابر سلامتی و دوام سرو بپردازند. فرماندار نپذیرفت. برای قطع درخت هیچ ایرانی حاضر به همکاری نشد، فرماندار عباسی این مانع را نیز به سرعت چاره کرد. پنجاه نفر تبردار غیرایرانی به استخدام در آورد و آنان سرو باشکوه و مقدس خراسان را کشتند. هنگامی که آن درخت باعظمت فرو افتاد، زمین چنان بلرزید که کاریزها ترک برداشت و گرد و غبار بر آسمان بلند شد و مردمان گریه و نوحه کردند و هزاران پرنده که بر شاخسار سرو خانمان داشتند، در اطراف آن می چرخیدند و جیغ و فغان می نمودند و این سرو به فهرست درختان باستان قطع شده پیوست .

در این هنگامه، پیران و سالخوردگان کاشمر به فرماندار که مستقیم بر فرمان خلیفه نظارت می کرد گفتند : کاری نامیمون صورت گرفت، این درخت بر اساس سنت مزدیسنا بهشتی است و کشنده ی این درخت کشته خواهد شد.

الطیب تهدید ایرانیان را ریشخند نمود و به همراه گروه سربازان مسلح، به نیشابور بازگشت. سرو را تکه تکه نموده بر هزار و سیصد شتر بار نموده و راهی بغداد نمودند.

دو ماه بعد، قطار شتران از دروازه ی بغداد داخل شد و سرهنگی که قطار را هدایت می نمود با خبر شد:« شب قبل، غلامان ترک شورش کرده، به خوابگاه خلیفه وارد شده و او را به ضرب شمشیر و دشنه تکه تکه نموده اند.»

ایرانیان خاطره‌ی سرو مقدس خراسان را گرامی داشته و بر قالی‌ها، سفال‌ها و حجاری‌های ساختمان‌ها، نقش سرو بیش از گذشته پدیدار شد.

زرتشت و سرو کاشمر :

انجمن موبدان تهران و در راس آن جناب دکتر اردشیر خورشیدیان در مورد یکی از معجزات زرتشت می‌گوید‌:
«[زرتشت] با فرو کردن عصائی که در دست داشت بر زمین، در شهر کاشمر “سروی” کاشت که وقتی رشد کرد، به اندازه ای بزرگ شد که ده ها گله و رمه در زیر سایه آن استراحت می کردند و هزاران مرغ لانه داشتند و تا زمان متوکل عباسی نیز هنوز سرسبز و خرم بود و در تاریخ ثبت است که وقتی که به دستور این خلیفه عباسی این سرو را برای ساختن کاخ او بریدند و به بغداد بردند چهل هزار شتر این سرو را حمل می کردند.» (پاسخ به پرسشهای دینی زرتشتیان، ص ۶۹)

برخی تاریخدانان نسبت به این نظر درباره سرو زرتشت انتقاد دارند ، به نظر آنان متوکل عباسی در زمانی بود که امکانات نوشتن بسیار فراوان بود. اگر اتفاقی رخ داده بود که قطعه‌های درختی مقدس و بزرگی به اندازه‌ای بودند که برای حمل آن نیاز به چهل هزار شتر داشت، بدون شک روایت‌های فراوانی درباره آن وجود داشت. موبد جهانگیر اوشیدری در کتاب دانشنامهٔ مزدیسنا، در بخش «کاشمر» از تاریخ بیهقی، این قضیه را نقل کرده است، اما در آن‌جا اشاره به ۱۳۰۰ شتر است و نه چهل هزار! هرچند که در نقل بیهقی مبالغه‌هایی دیده می‌شود، از جمله آنکه هنگامی که درخت قطع می‌شد، انواع پرندگان و همچنین گوسفندانی که در سایهٔ آن درخت اقامت می‌کردند، جمع شدند و به ناله و نوحه و زاری افتادند.

از ظرفی بر اساس گزارش بیهقی، قطر ساق یا تنه سرو بیش از ده متر و قطر پیرامون آن حدود سی و دو متر بوده است. درختی که میتوان وزن آن  تقریباً ۱۵ تن حدس زد.

“هنگامی که آن سرنگون شد، زمین در آن منطقه لرزید و کاریزها و ساختمان‌ها خسارت زیادی دیدند…” در نهایت، بیهقی می‌گوید که بخش اصلی این درخت به جعفریه بغداد منتقل شد و “شاخه‌ها و شاخه‌های فرعی آن روی هزار و سیصد شتر قرار گرفتند…”

حکیم زجاجی نیز توصیفی شعری دارد و در این توصیف آمده است که:

شترها زیر آن درخت، شش هزار شتر بار را به سمرقند حمل کردند.

سعید نفیسی در مقاله “سروی که از پا درآمد” در سال ۱۳۳۳ این رویداد و تأثیر آن بر ایرانیان را نقل می‌کند. این سرو، نه فقط از نظر مذهبی تأثیرگذار بود، بلکه ایرانیان بریدن درختان را بسیار نکوهش می‌کردند، از این جهت نیز تأثیر ویژه‌ای بر ایرانیان داشت.

سرو کاشمر در شاهنامه

در شاهنامه فردوسی، به آغاز پادشاهی گشاسب و ظهور زرتشت اشاره شده است. در این قسمت، ذکر شده است که سروی وجود داشت که نهال آن از بهشت به این سرزمین آمده بود. این سرو توسط شاه کیانی در جلوی آتشکده آذر مهر در برزین کاشته شده بود.

یکی سرو آزاده را بهشت                     به پیش در آذر آن را بکشت

نبشتی بر آن زاد و سرو سهی                که پذرفت گشتاسب دین بهی

گوا کرد مر سرو آزاد را                         چنین گستراند خرد داد را

چو چندی برآمد برین سالیان                مر آن سرو استبر گشتش میان

چنان گشت آزاد سرو بلند                     که برگرد او برنگشتی کمند

چو بسیار برگشت و بسیار شاخ               بکرد از بر او یکی خوب کاخ

چهل رش به بالا و پهنا چهل                   نکرد از بنه اندرو آب و گل

فرستاد هرسو به کشور پیام                    که چون سرو کشمر به گیتی کدام

ز مینو فرستاد زی من خدای                   مرا گفت زینجا به مینو گرای

کنون هرک این پند من بشنوید                پیاده سوی سرو کشمر روید

در آیین پیشینیان منگرید                       برین سایهٔ سروبن بگذرید

سوی گنبد آذر آرید روی                          به فرمان پیغمبر راستگوی

پراگنده فرمانش اندر جهان                      سوی نامداران و سوی مهان

همه نامداران به فرمان اوی                     سوی سرو کشمر نهادند روی

پرستشکده گشت زان سان که پشت          ببست اندرو دیو را زردهشت

بهشتیش خوان ار ندانی همی                  چرا سرو کشمرش خوانی همی

چراکش نخوانی نهال بهشت                    که شاه کیانش به کشمر بکشت

جالب است بدانید که برخی اعتقاد دارند مرگِ متوکل عباسی روز چهارشنبه اتفاق افتاده و ایرانیان به دلیل نفرتی که از او داشتند، این روز را به عنوان یک روز شادی جشن می‌گیرند. این جشن را میشود به عنوان یک احترام به بزرگیِ سروی کاشمر در نظر گرفت. چهارشنبه شادی یادآور تنبیه الهی از قاتل درخت بهشتی سروی کاشمر است. گویا شاخه‌های این درخت به نقاط مختلف ایران نیز ارسال شده‌اند و بسیاری از درختان سروی کهنسال و زنده ریشه‌ای مرتبط با سرو کاشمر دارند و جالبتر این است که تصویر جقه در هنر اصیل ایرانی به همین سرو اشاره دارد.

درخت سرو کاشمر نماد چیست ؟

در هنر و معماری ایران، تصویر سرو به عنوان نمادی از مقاومت، پایداری و شکیبایی استفاده می‌شود. این درخت به عنوان یک نماد از استواری و انعطاف‌پذیری در برابر طوفان‌ها و تحمل شرایط سخت تشبیه می‌شود. سرو همچنین به ویژگی‌هایی مانند زیبایی، ظرافت و نجابت در ادبیات فارسی مرتبط می‌شود. تصویر سرو در انواع هنرهای ایرانی از جمله معماری، سفالگری، پارچه‌بافی و نقاشی قابل مشاهده است. این درخت به طور معمول برای نمایش عشق و زیبایی استفاده می‌شود. در ساختمان‌های باستانی ایرانی، مانند کاخ آپادانا در پرسپولیس، تصویر سرو به طور مشهودی حضور دارد. همچنین در هنر معاصر، سرو به عنوان نمادی از استقلال ملی، شهادت و آزادی استفاده می‌شود. به طور کلی، درخت سرو برای هنرمندان ایرانی اهمیت بسیاری دارد و به عنوان یک موتیف معمول در آثارشان مشاهده می‌شود.

کاشمر در نقشه ایران

کشمر در زبان فارسی باستان به معنای شهر و دیاری است که توسط شاه آباد گشته است به همین جهت به این شهر سلطان‌آباد نیز می‌گویند.کاشمر در ناحیه شمال شرق ایران و در قسمت جنوب‌غربی استان خراسان رضوی واقع شده است . برای راهنمایی میتوان گفت که در  فاصله ۲۴۰ کیلومتری شهر مشهد  مقدس قرار گرفته است .

در کِشمر آتشکده کشمر یا آتشکده آذر برزین‌مهر با فرمایش زرتشت به عنوان اولین آتشکدهٔ زرتشتیان توسط گستاسپ ساخته شد. گشتاسپ پس از پذیرفتن دین زرتشت، موبدان را به سراسر جهان می‌فرستد و آذر برزین‌مهر نخستین آتشکده را بنا می‌کند. او در جلوی آتشکده، سرو بهشتی را کاشت و آن را به عنوان نماد پذیرش دین قرار داد.

سوالات متداول:

سرو کاشمر کجاست ؟

این درخت باستانی درحال حاضر وجود ندارد . این درخت در شهر کاشمر در مقابل آتشکده آذر‌برزین‌مهر  تا سال 247 هجری قمری وجود داشت.

سرو کاشمر چه شد؟

این درخت در سال 247 هجری قمری توسط متوکل عباسی قطع شد .