اکسپرسیونیسم: درونت رو بیان کن، هرچه که هست

اکسپرسیونیسم (Exppressionism) را هیجان نمایی یا بیان نمایی ترجمه کرده‌اند.

هدف اصلی این مکتب، نمایش درونی بشر، مخصوصاً عواطفی چون ترس، نفرت، عشق و اضطراب بود که هنرمند برای القای این احساسات و هیجانات شدید از رنگ های تند و اشکال کج و خطوط زمخت بهره می گیرد.

اکسپرسیونیسم نوعی اغراق در رنگها و شیوه ی ترسیم خطوط و اشکال است. شیوه ای دور از طبیعت گرایی که با هدف نمایش حالات عاطفی و ظهور هرچه روشن تر درونیات هنرمند به وجود آمده است. این شیوه از زمانهای دور، حتی قرون وسطی در معماری و نقاشی به خصوص در مرکز اروپا به کار می رفته است، اما از ابتدای قرن بیستم شکل مدون و متشکل یافت و بعد از سالهای ۱۹۱۰ و ۱۹۱۱ عنوان مستقلی پیدا کرد.

کلمه ی اکسپرسیونیسم در سال ۱۹۱۰ توسط مورخ هنری اهل چک به نام (آنتونین ماتم) مطرح شد، وی تلاش می کرد در مقابل واژه ی امپرسیونیسم کلمه ای به وجود بیاورد، که موفق شد و لغت پیشنهادی وی به سرعت بر این سبک تا آن زمان بی نام نهاده شد.

زمینه های روانی و جامعه شناختی به وجود آمدن سبک اکسپرسیونیسم:

اکسپرسیونیسم را می توان عکس العمل و واکنش هنرمندانی دانست که در اوایل قرن بیستم و جامعه ی به سرعت صنعتی شده ی اروپا می زیستند و در پی مفری برای بروز تمایلات رمانتیک هنری شان بودند. بی اعتنایی آن جامعه نسبت به ارزش های هنری ، آنان را به یافتن شیوه های جدید و به کارگیری شکل های متفاوت برای بیان کردن احساسات هنری برانگیخت. گسترش و شهرت یافته ها و عقاید (زیگموند فروید) روانشناس مشهور اتریشی که اعماق ذهن بشر را می کاوید بر تحرک هرچه بیشتر اکسپرسیونیسم بی تاثیر نبود، هنرمندان نیز چون سایر طبقات جامعه پس از مطالعه ی عقاید و نظریات زیگموند فروید، مشتاق شدند در آثارشان نمودهای دقیق تری از درونیات انسان و عواطف پنهان و عمیق جامعه ی بشری نشان بدهند.

مسئله ی دیگری که بر گسترش اکسپرسیونیسم تاثیر گذارد، شکست آلمان در جنگ بین المللی اول بود. آلمان، با همه ی تکبر و عظمت صنعتی اش در این جنگ شکست خورد و متفقین غرامت جنگی بسیار سنگینی بر ملت آلمان وضع کردند. ویرانی ها، معلولان جنگ، فقر شدید، گرسنگی و سقوط ارزش مارک جامعه ی ژرمنی را در تنگنایی بسیار سخت گرفتار نمود. اکسپرسیونیسم پاسخ هنرمندان آلمانی به این همه ناهنجاری، فشار و نادیده گرفته شدن احساسات بشری بود. در سالهای پس از جنگ که کارفرمایان در کارخانجات کارگران را به بردگی گرفته بودند و فشارهای اقتصادی نود درصد جمعیت آلمان را به زانو درآورده بود، اکسپرسیونیستها با خلق آثاری که رنج ها و خشم های انسان را به وضوح نشان می داد، به انتقاد از آنهمه ستم و ناروایی پرداختند. شاید اکسپرسیونیسم تنها مکتب هنری باشد که از آتلیه های پاریسی سر برنیاورد و رویشگاه آن برلین و فرانکفورت می باشد. به همین جهت تا سالهای مدید اکسپرسیونیسم توسط هنرمندان فرانسوی مکتبی بیگانه تلقی می شد و به دیده ی تحقیر به آن می نگریستند. حتی یکی از صاحب نظران هنری فرانسوی در سال ۱۹۳۰ گفته بود؛ اکسپرسیونیسم، فقر و گرسنگی چیزهایی هستند که به آلمان تعلق دارند و در پاریس طرفداری نخواهند داشت!

نقاشی اکسپرسیونیستی:

سبکی هنری است که هنرمند در آن می کوشد به جای پرداختن به واقعیت عینی، به عواطف ذهنی و اتفاقات درونی خود توجه کرده و به وسیله ی خطوط عجیب، اغراق شده و متفاوت و با به کارگرفتن رنگهای تند و خاص احساسات پنهان خود را بازنمایی کند. هنرمند با روشهای گوناگونی چون :

• تغییر شکل دادن خطوط و انسانها و اجسام
• اغراق کردن در رنگها و فضای کلی
• بدوی سازی
• پویانمایی
• خشونت گرایی

به مقصود خود که برون ریزی و آشکارسازی عواطف عمیق انسانی است جامه ی عمل بپوشاند.

این نقاشان عمدتا آلمانی و برخی نیز اهل اتریش، روسیه و فرانسه هستند. نقاشی های اکسپرسیونیستی که اغلب در سالهای ۱۹۱۰ تا سال ۱۹۳۵ خلق شده اند، رسالت خود را در پاسخی می بینند که به روابط ناموزون انسانی، سرکوب عواطف، نادیده گرفتن روح و احساس انسانها و گمگشتگی معنوی انسان عصر صنعت داده اند. این سبک نقاشی از سمبولیسم الهام بسیار گرفته است و برای تفسیر این نقاشی ها لازم است که مشاهده گر یا منتقد دارای معلومات و بینش سمبولیسم باشد. نقاشان بزرگی چون ون سان ونگوگ، ادوارد مونس در شکل گیری و تثبیت این مکتب نقاشی نقش به سزایی داشته اند.

اکسپرسیونیسم در ادبیات:

معنی لغوی اکسپرسیونیسم چیزی نزدیک به بیان، فشردن و حتی فشردن میوه و بیرون کشیدن آب میوه می باشد، که در سبک ادبی اکسپرسیونیستی این معنای لغوی راهنماست. یک شاعر یا نویسنده که از این سبک ادبی پیروی می کند، جهان را بیشتر از طریق عواطف و احساسات درونی و عمیق می نگرد و کوشش خود را مصروف نمایش دادن و بیان حقایقی می کند که بر حسب احساسات و عوالم شخصی خود درک کرده.

سینمای اکسپرسیونیستی:

سینمای اکسپرسیونیستی در کشور آلمان متولد شد و در همین زادگاه اولیه به اوج خود رسید و در تداوم معانی احساسگرای خود به خلق سینمای وحشت کمک فراوانی کرد. هرچند سینمای اکسپرسیونیستی سبکی کاملا هنری با مخاطبین اغلب روشنفکر و اهل هنر داشت، اما شاخه ای که از آن زاده شده بود، سینمای وحشت، کاملآ مردم پسند و تقویت کننده ی گیشه به شمار آمد. طی سالهای ۱۹۱۹ تا ۱۹۲۴ که آثار شکست آلمان در جنگ جهانی، کل کشور را در کام فقر و فلاکت فرو برده بود و فشارهای روانی ناشی از جنگ و کودتا و شورش و بی ثباتی سیاسی به مشکلات اقتصادی افزوده شده بود، غنی ترین دوران سینمای آلمان ساخته شد. یک دهه بعد، با به قدرت رسیدن رایش سوم در سال ۱۹۳۳ عده ای از کارگردانان  سینمای امپرسیونیست که می دانستند با شرایط جدید امکان ادامه ی کار و فعالیت در کشور را نخواهند داشت، دست از کار کشیدند و روند رو به رشد این مکتب سینمایی متوقف شد. در تعقیب ریشه های این سینما، به فیلم دانشجوی پراگ می رسیم که می توان آن را اولین فیلم اکسپرسیونیستی آلمان دانست، این فیلم در سال ۱۹۱۳ تولید شده است.

اکسپرسیونیسم علاوه بر سینما، نقاشی و ادبیات، در معماری نیز پیروانی یافت. در سال ۱۹۱۵ آدولف بند ترکیب معماری اکسپرسیونیستی را به کار گرفت و به این ترتیب ارتباط متقابل میان تمامی هنرها را مطرح ساخت.

زادکین، پیکرتراشی اهل روسیه است که در خلقبرگه آثار حجمی از روشها و افکار اکسپرسیونیستی بهره می برد.

در موسیقی، آرنولد شونبرگ، بلا بارتوک و آرون کوپلند آهنگسازانی هستند که خود را پیرو اکسپرسیونیسم معرفی نموده اند.

محبوب‌ترین هنرمند اکسپرسیونیسم کیست؟

تعیین “محبوب ترین” هنرمند اکسپرسیونیست می تواند ذهنی باشد و ممکن است به عوامل مختلفی مانند تأثیر تاریخی، شناخت در جامعه هنری و محبوبیت عمومی بستگی داشته باشد. با این حال، یکی از مشهورترین هنرمندان اکسپرسیونیست، ونسان ون گوگ است. در حالی که او اغلب با پست امپرسیونیسم همراه است، آثار او به طور قابل توجهی بر جنبش اکسپرسیونیستی تأثیر گذاشت، به ویژه با رنگ های زنده و شدت احساسی او.

از دیگر هنرمندان برجسته اکسپرسیونیست می توان به ادوارد مونک، معروف به «جیغ» و واسیلی کاندینسکی، پیشگام در اکسپرسیونیسم انتزاعی اشاره کرد. محبوبیت و نفوذ آنها در دنیای هنر قابل توجه است.

چرا ونگوگ؟!

موقعیت ونسان ون گوگ به عنوان یک هنرمند بسیار محبوب بیشتر تحت تأثیر شهرت پس از مرگ او و روایت رمانتیک زندگی او است تا دخالت مستقیم او در اکسپرسیونیسم. در حالی که سبک روشن و دارای بار عاطفی او بر جنبش اکسپرسیونیستی تأثیر گذاشت، خود ون گوگ در طول زندگی خود بیشتر با پست امپرسیونیسم همسو بود.

او تا حد زیادی پس از مرگش، به لطف تلاش های همسر برادرش، یوهانا ون گوگ-بونگر به شهرت رسید، که به طور خستگی ناپذیری برای ترویج هنر او و برپایی نمایشگاه ها تلاش کرد. جنبه های غم انگیز زندگی ون گوگ، از جمله مبارزه او با بیماری روانی و فقر، به شیفتگی مردم به او کمک کرده است. همچنین متمایز بودن هنر او، جایگاه او را در فرهنگ عامه و دنیای هنر تثبیت کرده است.

شهرت گسترده ون گوگ امروزه نیز مرهون بازنمایی فرهنگی زندگی و کار او در رسانه های مختلف و همچنین حضور نقاشی های او در موزه های بزرگ سراسر جهان از جمله موزه اختصاصی ون گوگ در آمستردام است. داستان او با کهن الگوی «هنرمند شکنجه‌شده» طنین‌انداز می‌شود، و او را تبدیل به چهره‌ای فتنه‌انگیز و تحسین‌کننده فراتر از محدودیت‌های تاریخ هنر می‌کند.

چرا ونگوگ گوش خود را برید؟

داستان‌های متعددی برای گوش بریده ونگوگ و تابلوی گوش بریده ونگوگ نقل شده اما چیزی که مشخص است پای یک زن در میان بوده است . ونگوگ که از بیماری اعصاب رنج می‌برده و همیشه مطرود بوده عاشق زنی میشود و در نهایت در انتهای یک مشاجره برای اثبات عشق خود در جواب اگر راست میگی و عاشقم هستی گوش خود را برای من بیار این کار را در دوران اوج بیماری خود انجام میدهد و خودش تصویر صورت خود با گوش‌‌های باند‌پیچی شده را نقاشی می‌کند . جراحتی که ونگوگ در بریدن گوش خود دید باعث شد که اندکی بعد از این دنیا برود .
در رنج بودن دائمی ، مطرود شدگی ، عاشق پیشگی و خود را فدای عشق کردن و نادیده گرفتن هنر والای او در زمان حیات شاید چیزهایی بوده که او را بین ایرانیان و بین مردم مختلف دنیا محبوب کرده است . او همیشه به علت بیماری اعصاب و روان مطرود و در رنج بوده و حس ترحم همراه با احترام هنر دوستان را برانگیخته است.

منبع:

تاریخ جامع هنر/هلن گاردنر